Тот буде правдивым благотворителем руського народа…
Последняя часть «Исторіѣ Подкарпатскоѣ Руси для народа». На дворе стоял 1925 год, до 1939 оставалось ещё целых 14 лет.
3. Новѣйшѣ економичнѣ и культурнѣ институціѣ.
Из свободнѣйшим животом розвилися и економичнѣ и культурнѣ институціѣ нашого народа. Щобы высвободити Русина из рук лихварѣв, по селах основалися трудом „Краєвого Кооперативного Союза“ Кооперативнѣ сполки. В Ужгородѣ старанєм наших америцких брато̂в основалися „Подкарпатскій Банк“ и „Русскій Народный Банк“.
Господарскоє положене також улучшаєся. Роздѣленя 42.000 катастральных ютро̂в забраноѣ землѣ скоро ко̂нчиться: Комисаріяты з сельскими земельными комитетами уже майже у всѣх селах приготовили списки людей, желаючих землю на власно̂сть. Мы дойшли до того, що направду мож уже говорити о земельно̂й реформѣ.
Межи просвѣтными институціями на перво̂м мѣстѣ маємо спомянути товариство „Просвѣта“, основанноє 1920 р. Се товариство орґанизує читальнѣ по селах, в Ужгородѣ же народный музей ии библіотеку, народный театр, литературно-науковый отдѣл. Руській театр „Просвѣты“ дав бо̂льше театральных выстав и концерто̂в. Теперь має высше 80 читалень.
В мѣсяци мартѣ 1923 р. основалося „Русскоє культурно-просвѣтительноє общество имени Александра Духновича“.
Началася просвѣтна робота и в школах. Референт школьных дѣл Іосиф Пешек взявся одушевлено до орґанизаціѣ нашого школьного дѣла. Теперь уже маєме руськѣ реальнѣ ґимиазіѣ в Ужгородѣ и в Мукачевѣ, одну мадярску з руськими паралельками в Берегсасѣ и одну руську реформовану реальну ґимназію в Хустѣ, - гражданских школ - 15, торговельну академію в Ужгородѣ и в Мукачевѣ и торговельнѣ школы в Мукачевѣ, и Севлюши, учительску семинарію в Ужгородѣ (мужеску и женску) и в Мукачевѣ, промыслову школу в Ужгородѣ, Севлюши и Ясѣню. Народну школу маємо майже в кождо̂м селѣ.
На мѣсто двох газет перед войною, якѣ выхолили раз в тыждень, маєме 10 тыждневных часописей, а кромѣ сего много фаховых.
В культурно̂й роботѣ участь взяли и руськѣ емигранты, из котрых знаменитнѣйшѣ суть: Др. Иван Панькевич филолоґ, редактор „Наукового Збо̂рника „Просвиты“ (Граматика 1923), Др. Володимир Бирчак (Литературнѣ стремлѣня По̂дкарпатской Руси 1922), професор и поет Василь Пачовскій (Исторія 1920), Марія По̂дгорянка, Лео Тыблевич (Стихотвореня). Ту треба спомянути и Дра Франциска Тихого, филолоґа в Празѣ, котрый уже много писав по руськи и по чеськи о литературных дѣлах По̂дкарпатских Русинов.
Из художников-маляров спомянути треба на першо̂м мѣсцѣ професора Іосифа Бокшая, Юлія Вирага, Бейлу Мигалія, Илію Ияса (Яцика), Іосифа Кутлана, а из поетов Василя Гренджу-Доньского а дале письменика селянина из Вышних Верецок Демяна Лукача.
На полѣ музыки працують Др. Стефан Фенцик, о. Іоанн Бокшай и емигрант-украинець Олекса Приходько, котрый по̂днѣс на велику высоту „Національных Хор“.
Економичноє и культурноє положенє улучшається, указуються контуры благого будучого житя лиш в политично̂м животѣ єще великій непорядок. „Языковый вопрос“ и церковна борьба роздѣляє Русино̂в на непріятельскѣ таборы. Тот буде правдивым благотворителем руського народа, кто отстранить сѣ спорнѣ вопросы и соєдинить всѣх Русино̂в до одного табора и сяк сотворить „вѣка лучшого“.