Здесь выложена третья часть материала по основам балийского языка.
Глава 11. ЧИСЛИТЕЛЬНЫЕ
Числительные в балийском языке
1 siki
2 kalih
3 tiga
4 pat
5 lima
6 nem
7 pitu
8 kutus
9 sia
10 dasa
11 solas
12 roras
13 telulas
14 patbelas
15 limolas
16 nembelas
17 pitulas
18 plekutus
19 siangolas
20 kalihdasa
21 salikur
22 kalihlikur
23 tigalikur
24 patlikur
25 selaE
26 nemlikur
27 pitulikur
28 ululikur
29 sangalikur
30 tigangdasa
31 tigangdasa siki
40 petang dasa
50 sEket
60 nemdasa
70 pitungdasa
80 ulungdasa
90 sangangdasa
100 satus
150 karobelah / satus seket
200 satak / kalih atus
300 tingangatus
400 samas / petang atus
500 limangatus
600 tigangatak / nematus
700 pitungatus
800 domas
900 sangangatus
1000 siu / siyu
2000 kalih tali
10000 dasa tali, laksa
100000 satus tali, aketi
200000 kalih keti
1 000 000 ayuta
100 000 000 satus yuta
Глава 12. ВОПРОСИТЕЛЬНЫЕ СЛОВА
В этой главе суммируем вопросительные слова в балийском языке, подкрепив их примерами:
Учтиво-вежливая Фамильярная
речь речь
Что napi apa
Кто sira nyen
Когда sane pidan pidan
Когда malih pidan buin pidan
Где ring dija dija
Куда lunga kija kija
Где sane cen (ane) ken
Как sapunapiyang kudiyang, kenken
почему sapunapi ngudiyang
почему dados dadi
cколько kuda -
В примерах буквами (А) обозначена учтиво-вежливая речь, (В) фамильярная речь и (С) нейтральная речь.
Когда Вы купили рис? Sane pidan numbas beras? (A)
I pidan meli baas? (B)
На этот раз когда приедете? Malih pidan jagi rauh meriki malih? (A)
Buin pidan teka mai? (B)
Мадэ сейчас где? Ring dija wenten I Made mangkin? (A)
Dija I Made jani? (B)
Куда хотите пойти? Jagi kija? (A)
Lakar kija? (B)
Куда хотите на шоппинг? Sane cen jagi tumbas? (A)
(Ane) ken lakar beli? (B)
Как это делается? Sapunapiyang ngaryanin niki? (A)
Kudiyang ngaenin ene? (B)
Kenkenang ngaenin ene? (B)
«почему»: sapunapi (A), ngudiyang (B), dados (A), dadi/adi (B)
Почему так? Sapunapi kenten? (A)
Ngudiyang keto? (B)
Dados kenten? (A)
Adi (dadi) keto? (B)
Почему это? Napi karyanin? (A)
Napi mawinan? (A)
Apa keranane? (B)
Apa ngeranayang? (B)
«сколько»: kuda
Сколько стоит манго? Kuda akeh pohe? (A)
Kuda liune pohe? (B)
Сколько лет? Kuda yusane? (A)
Kuda tuuhe? (B)
Сколько Вам лет? Kuda yusan raganE? (A)
Kuda tuuh jeronE? (B)
Сколько стоит? aji kuda (C)
А это сколько стоит? Aji kuda niki? (A)
Aji kuda ne? (B)
Вопросительное слово kuda (akuda) «сколько» употребляется в следующих случаях:
Aji kuda niki? Сколько это стоит?
Jam kuda mangkin? Который час?
Sareng kuda masemeton? Сколько родных братьев и сестер?
Akuda lanangne? А мужчин сколько?
Глава 13. СЧЕТНЫЕ СЛОВА
Числительные в балийском, как и во многих других восточных языках, употребляются в сопровождении счетных слов для разных видов предметов, число которых они обозначают. Например:
bungkul (для круглых плодов): (kelapa kalih bungkul два кокосовых ореха)
bulih, badih (для длинных плодов, кукурузы, ямса)
badih (долька к примеру мандарина)
batu (долька внутри фрукта - дуриана, джек-фрута)
ijas (мелкие бананы)
ijeng (гроздь бананов, пальмовых плодов)
gencet, rence - для карамболы, манго
ukud - птица, домашние животные
pacek - то же
akit - для крупного рогатого скота
tusuk - палочки сате
papah - листы
bidang - листы бумаги
gemel - камешки, бобы, зерно
jumput - кусок мяса, рыбы
Диалог 1
A: Aji kuda niki? Сколько это стоит?
B: Selae tali. 25.000 рупий.
A: Asiki? За штуку?
B: Inggih asiki. Да, за штуку.
A: Ji kuda nika pasne? А со скидкой сколько?
B: Patlikur. 24.000 рупий.
A: Ten dados kirang? Как насчет 22.000? Я не могу уступить.
Dua likur tali nggih. Я не могу уступить.
B: Ten dados, nika sampun pas. Не могу. Окончательная цена 24.000 рупий.
Диалог 2
A: Jam kuda mangkin? Сейчас который час?
B: Niki jam kalih. Два часа.
A: Sampun wusan? Уже закончил работу?
B: Durung, kantun kidik. Еще нет, немного осталось.
A: Inggih, raris driki dumun, Понятно. Ну приходите сюда еще,
tiang drika dumun. завтра я снова тут буду.
B: Пожалуйста. Raris.
Диалог 3
A: Sareng kuda masemeton? Сколько у тебя братьев и сестер?
B: Tiang masemeton sareng akeh. Много, я самый старший, братьев и сестер у меня шестеро.
A: Akuda lanangne? Братьев сколько?
B: Lanang tetiga, istri papat. Мужчин среди нас трое, сестер четверо.
A: Sampun marabian? Вы уже женаты?
B: Durung, tiang kantun mahasiswa Еще нет, я учусь в университете в Денпасаре.
ring Denpasar.
A: Becik-becikang Gung DE ring kota, В городе поосторожнее, хорошо?
nggih.
B: Nggih. Хорошо.
Диалог 4
A: Akuda akehne Gung De madue kelapa? Сколько у Вас примерно пальмовых деревьев?
B: Nenten tatas tiang uning. Точно не знаю, отец говорит, что двести.
Kocap, ajintiange ngorahang, wenten kalihatus puun.
A: Ring dija genah kelapane punika? А где эти пальмы?
B: Derika ring tegale ring beten bukite kelod. На противоположной стороне, у подножия южных холмов.
А: Doh pisan genahne. Очень далеко!
B: Ten, nenten doh. Нет, не далеко.
Wenten margi sane nampek merika. Есть краткий путь не противоположную сторону.
A: Wit napi lian sane wenten? А еще есть какие деревья?
B: Wenten duren sareng wani derika. Есть дуриан и белый манго.
A: Uning, akuda sami durene sareng wanine? А знаете сколько всего деревьев дуриана и манго.
B: Minab wenten wit duren solas puun, Наверное, дуриана 11, а манго 17 деревьев.
wit wani pitulas puun.
A: Sira sane ngelinguang sami tetandurane derika? А кто за ними ухаживает?
B: Wenten sane derika. Там есть человек, он смотрит за всеми фруктами.
Ipun sane nabdabang sami tetandurane sareng wohne.
A: Wenten sawah duwenang? И у Вас есть система орошения савах?
B: Wenten, kalih bidang sami. Есть, всего две. Одна тут, другая рядом на
Abidang deriki, sane abidang malih derika противоположной стороне реки.
nampek tukad.
A: Taler wenten sane ngaryanin sawahe punika? А там есть человек, который поддерживает субак.
B: Nggih, wenten sane nyakap. Да, есть фермер-арендатор.
A: Kuda sami sane kalih bidang punika? А два поля сколько занимают площади?
B: Minab wenten ahektar tengah. 1,5 гектара. Здесь один гектар, а около реки - полгектара.
Sane deriki ahektar, sane nampek tukad atenga.
Глава 14. ВРЕМЯ
Фамильянрая речь: Учтиво-вежливая речь:
Минута menit -
Час jam -
День wai, dina, lemeng rahina
Неделя minggu -
Месяц bulan sasih
Год tiban, taun warsa
Рассвет neruput -
Утро semeng -
День tengai -
Полдень tengai tepet
После полудня sanja sore
Вечер peteng wengi
Полночь tengah, lemeng -
Сейчас jani mangkin
Только что mara wawu
Недавно tuni nuni
Недавно tuniane nuniane
Раньше dugas makelo dumun pisan
Немного погодя akejapan ajebosan
Потом nyananan pungkuran
Сегодня jani mangkin
Завтра mani benjang
Послезавтра malih kalih rahina buin puan
Через 3 дня malih tigan rahina buin telun
Вчера ibi sane dibi
Позавчера sane kalih rahina i puan
Три дня назад sane tigang rahina i telun
Совсем давно dugas makelo dumun pisan
Дни недели:
Понедельник Soma
Вторник Anggara
Среда Buda
Четверг Wrespati
Пятница Sukra
Суббота Saniscara
Воскресенье Redite
Название месяцев европейского календаря
Январь Januari
Февраль Pebruari
Март Maret
Апрель April
Май Mei
Июнь Juni
Июль Juli
Август Agustus
Сентябрь September
Октябрь Oktober
Ноябрь Nopember
Декабрь Desember
Название месяцев балийского календаря
1-й Sasih Kasa
2-й Sasih Karo
3-й Sasih Katiga
4-й Sasih Kapat
5-й Sasih Kalima
6-й Sasih Kanem
7-й Sasih Kapitu
8-й Sasih Kaulu
9-й Sasih Kasanga
10-й Sasih Kadasa
11-й Sasih Desta
12-й Sasih Sada
Когда вы сюда приехали? SanE pidan rauh meriki?
Вчера. SanE dibi.
На этот раз когда приедете? Malih pidan jagi rauh meriki?
Завтра приеду. Benjang.
Который час? Jam kuda mangkin?
Девять. Jam sia.
Сегодня какое число? Tanggal kuda mangkin?
Сегодня 2 августа. Mangkin tanggal kalih Agustus.
Какой сейчас месяц? Sasih napi mangkin?
Mangkin sasih katiga. Третий месяц.
Какой сегодня день недели? Rahina napi mangkin?
Понедельник. Mangkin Soma.
Сколько часов в день Вы работаете? Kudang jam makarya sarahina?
Я работаю по восемь часов. Tiang makarya kutus jam.
Сколько дней в денелю работаете? Kudang rahina makarya aminggu?
Пять дней. Limang rahina.
Сколько лет Вы тут живете? Kudang warsa magenah deriki?
Четыре года. Petang warsa.
Приеду сюда через пять дней. SanE limang rahina tiang rauh meriki.
Я возвращаюсь через три дня. Tiang budal malih tigang rahina.
Глава 15. ПРЕДЛОГИ И НАРЕЧИЯ
Проследим употребление предлогов в различной степени вежливости:
(A):Вежливая речь
(B):Фамильярная речь
(C): Средняя речь
«и» miwah(A) tur(C)
Я купил рыбу, овощи, соль и другие вещи. Tiang numbas ulam, jangan, tasik, miwah sane lianan. (A)
I Made lakar meli be, jukut, uyah, tur ane lenan. (B)
«вместе», «с» sareng(A)
Я вместе с Мадэ собираюсь в Токио. Tiang sareng I Made jagi ka Tokyo. (A)
«или» utawi(A) wiadin(B)
napi(A) apa(B)
Я не понял точно, то ли он приезжает сегодня,
то ли завтра. Tiang nenten tatas pisan, ipun jagi rauh mangkin
utawi benjang. (A)
«и» (последовательные действия) raris(A) lantas(B)
Он вернулся и вошел в дом. Ida sampun rauh, raris ngeranjing ka jeroan. (A)
«однако» kewanten(A) sakewanten(A) nanging(B)
sakewala(B) suwud(B)
Он еще молод, но у него высокое положение. Ipun dueg kEwanten kantun alit. (A)
Прийти можно, но без друзей. Есть личный разговор. Dadi mai, sakEwala da ngajak timpal.
Ada satua pingit. (A)
«перед», «до» sadurung(A)
Перед тем, как войти, снимите сандалии и
положите их сюда. Sadurung ngeranjing lus sandale genahang deriki. (A)
«после того, как» sasampun/sasampune(A) sasubane(B)
Я поем после того, как помою руки. Tiang nunas sasampun ngewajikin tangan. (A)
Tiang madaar sesubane ngumbah lima. (B)
После того, как он все купил, он решил
вернуться поискать Оджек. SasampunE sami katumbas, raris ipun ngerereh ojEk jagi mantuk.
«после» sawusan(A) suwud(B)
Я вернусь после того, как закончится работа. Sawusan makarya raris tiang budal. (A)
Suwud magaE, lantas tiang mulih. (B)
Когда закончил работу, был уже вечер. Suwud magae suba sanja. (B)
sawusan, suwud означает «заканчиваться»
Я уже здесь не работаю. Tiang sampun (sa)wusan makarya driki. (A)
Tiang suba suwud magae dini. (B)
«когда» daweg(A) dugas(B)
Когда я пришел, в доме никого не было. Daweg tiang rauh, nenten wenten sira ring jero. (A)
Dugas tiang teka, tusing ada nyen jumah. (B)
Деепричастие одновременного действия sambilanga(G)
Он ел, плача. Ipun ngeling sambilanga ipun nunas. (A)
Ia ngeling sambilanga madaar. (B)
«до тех пор, пока» ngantos(A) nganti(B)
Я жду, пока ты не придешь. Tiang nyantos ngantos raganE rauh. (A)
Я работаю до вечера. Ipun makarya ngantos sorE. (A)
Он работал, пока не устал. Ia magae nganti kenyel. (B)
Он шел, пока не пришел к тамариновому дереву. Ipun melaib ngantos ring punyan aseme. (A)
«до» (какого-то места) nganteg(B)
Он шел, пока не пришел к тамариновому дереву. Ia melaib nganteg di punyan aseme. (B)
«после, с» sukat/sasukat(A) sekat(B)
С 1980 года тут не было землетрясений. Sasukat (sukat) 1980, nenten wenten linuh deriki.
Sekat 1980, tusing ada linuh dini. (B)
«каждый раз, когда» sabilang(A)
Каждый раз, когда он приходит, он приносит
подарок. Sabilang ida rauh, ida makta gagapan.(A)
Wantah ida rauh, ida makta gagapan. (A)
Sabilang ia teka, ia ngaba gagapan.(B)
Здесь каждый вечер идут дожди. Sabilang sanja ada ujan dini.(B)
«так как» seantukan(A) sawireh(B) wireh(B)
dwaning(A) duaning(A) doning(A)
mawinan(A) awinan(B) awanan(B) kerana(B)
Я все еще болен и из-за этого немного запаздываю с работой. Seantukan tiang kantun sungkan, dadosne pekaryan punika nungkak akidik. (A)
Пока идет дождь, давайте переждем тут. Dwaning kantun sabeh, ngiring deriki membon dumun. (A)
"почему", "потому что" mawinan
Почему ты опоздал на работу? Napi mawinan pekaryane nungkak? (A)
Потому что я заболел? Mawinan tiang kantun sungkan. (A)
"Поэтому" dadosne(A), dadosipun(A), dados(A)/dadi(B), adine(B)
Сейчас тут есть кооперативный магазин, я тут займусь покупками. Sampun wenten koperasi deriki, dadosne tiang matumbasan deriki. (A)
«для того, чтобы» mangda(A), apang(B)
Чтобы сразу стало легче, выпей это лекарство. Ajeng loloh puniki mangda gelis waras.(A)
«если» wantah(A), yening(A), yan(B), yen(B)
Если приедете в Бандунг, будьте как дома. wantah rauh ka Badung, singgah ring genah tiangE. (A)
Если решите купить, обращайтесь. Wantah sampun janten jagi kaambil, raris taur. (A)
«несмотря на то, что» yadiastun(A), yadin(B), yadiapin(B)
Несмотря на то, что богат, он не надменный. Ipun nenten naen bodri yadiastun sugih. (A)
«не только, но и» semaliha(A) buina(B)
Он не только умен, но и благороден. Ipun dueg semaliha ipun polos.(A)
«Редко» arang(A), (kapah(B)
В это время тут нередко идут дожди. Sabehe arang pesan deriki mangkin. (A)
Я тут бываю нередко. Tiang kapah kemu. (B)
«впервые» nambE(A), (tumbEn(B)
Почему ты не приехал сюда ненадолго? Dados nembe rauh meriki? (A)
Dadi tumben teka mai? (B)
Я впервые тут покупал продукты. Tiang nembe matumbasan deriki. (A)
«часто» sering/sering-sering(A),
sai (B), sai-sai (B), pepes(B), ngedil(B)
Прекрати часто пить такое лекарство.
Это не полезно. Sampunang sering-sering ngajengan tamba sekadi
punika, nenten becik. (A)
Вы часто сюда приходите? Sampun sering rauh meriki? (A)
Он сюда часто приходит. Ia sai teka mai. (B)
Он часто просит денег. Ia sai-sai ngidih pipis. (B)
Я часто прошу его помочь. Tiang pepes ngidih tulung tekEn ia. (B)
«всегда» setata(C)
Он всегда поступает хорошо. Ipun setata makarya sanE becik. (C)
«обычно» biasanipun(A), biasanE(B)
Здесь обычно идут дожди? Да часто. Biasanipun sebeh deriki?' 'Nggih, seringan sabeh.'(A)
Обычно он работает (приходит?) по утрам. Biasane ia teka semangan.(A)
«вероятно», «наверное» manawi (A), minab/minabang (A),
mirib/miribang (B)
Наверное, он не прав. Manawi ia iwang. (A)
Mirib ia pelih. (B)
Наверное, он уже вернулся. Minab ipun sampun budal. (A)
Mirib ia suba mulih.(B)
«непременно» janten(A), seken(B), saja(B)
Я обязательно приеду завтра. Tiang jantEn rauh bEnjang. (A)
Tiang seken teka mai. (B)
«действительно» jakti(A), wiakti(A), tatas(G)
Ты вчера действительно приходил сюда? Да/Нет. Jakti raganE meriki sanE dibi? Jakti/NEnten.'(A)
Я действительно об этом не знаю. Wiakti tiang nenten uning indik punika.(A)
Он действительно понимает. Ipun tatas uning.(G)
“должно быть» sepatutipun(A), sepatutne(A), patutipun(A),
benehne(B)
Он, должно быть, признает свою ошибкую Sepatutne ipun ngaku iwang. (A)
Benehne ia ngaku pelih. (B)
«пусть» mogi-mogi(A), dumogi(A), dumadak(C), madak(B)
Пусть все будет удачно. Mogi-mogi nenten wEnten pialang. (A)
Пусть эта книга будет полезной. Dumogi cakepan puniki wenten pikenohipun. (A)
«вообще, изначально»
Он пришел сюда изначально, чтобы встретиться со мной. Ipun rauh meriki gumanti ngerereh tiang. (A)
«видимо» kocap(A), kocapan(A), (konE(B))
В этом доме видимо есть дети. Kocap wEnten jadma alit ring genah punika. (A)
KonE ada anak cenik di tongosE to. (B)
«похоже» kacerita(A), kaceritayang(A), satuanga(B)
Пассажиры, похоже, все спасены. Kaceritayang mangkin sami penumpange sampun katulung.(A)
«раньше» riin (A), pidan(B)
Вы наверное выступите раньше всех? Ragane sane jagi mebaos pinih riin.(A)
Раньше он жил в деревне. Sane riin ipun magenah ring gunung.(A)
Простите, что впереди вас. Tiang pamit riin.(A)
«сперва» dumun(A), (malu(B)
Я сперва был в деревне. Tiang dumun malinggih ring dEsa.(A)
Чуть подождите здесь. Jantos deriki dumun, nggih. (A)
«тоже» taler(A), (masi(B)
Я тоже здесь работаю. Titiang taler makarya deriki. (A)
Tiang masi magaE dini. (A)
«слишком» kalintang(A), (kaliwat(B)
На этой земле слишком жарко, поэтому весь
урожай пропал. Sami tetanduranE padem seantukan genahe
deriki kalintang panes. (A)
Makejeng tanemane mati kerana tongose
kaliwat (bes) panes. (B)
«весьма» banget(A), sajan(B), pesan(B)
Это место весьма тесное, нет ли побольше? Genahe niki alit banget. Ten wenten sane agengan? (A)
TongosE enE cenik sajan. Sing ada ane gedenan.(B)
«только» kemanten(A), dogen(B)
Я купил только рыбу. Tiang numbas ulam kemanten. (A)
Tiang meli be dogen.(B))
«не очень» kirang(A) (kurang(B) rang nyenengin (A)
Этот разговор не очень интересный. Satuane ne kurang nemenin.(B)
«не сначала»
nenga(-nenga)
Он делает эту работу не сначала. Ipun makarya nenga. (A)
«неспеша» alon-alon, adeng-adeng(B)
Идите неспеша. Дорога скользская. Alon-alon mamargi. Margine belig. (A)
Чтобы сделать работу хорошо, надо делать неспеша. Tiang makarya alon-alon mangda becik. (A)
«помедленнее» alonang (ngalonang) (A),
adengang (ngadengang) (B)
Езжайте помедленнее. Alonang nyupir. (A)
«быстро» gelis(A), enggal(B), becat(B))
Он быстро схватывает. Ida gelis uning. (A)
Ia Enggal nawang. (B)
«спешно» gelis-gelis(A) (Enggal-Enggal(B), becat-becat(B)) ,
gelisang (ngelisang) (A), (Enggalang (ngenggalang)
(B), bedatang (mecatang) (B)
«осторожно» becik-becik/becikang(A) melah-melah /melahang(B)
БИБЛИОГРАФИЯ:
1. "Argument Structure and Linear Order in Balinese Binding"
I Wayan Arka, Stephen Wechsler
(University of Sydney, University of Texas at Austin)
2. BALINESE GRAMMAR AND DISCOURSE
Ketut Artawa (Udayana University), Putu Artini (STKIP, Singaraja)
and Barry J. Blake (La Trobe University)
3. On control & the syntactic status of Complement clauses in Balinese,
Wayan Arka
4. MIDDLE VOICE IN BALINESE
Masayoshi Shibatani, Ketut Artawa
5. SPEECH LEVELS, SOCIAL PREDICATES AND PRAGMATIC
STRUCTURE IN BALINESE: A LEXICAL APPROACH
I Wayan Arka
6. The socio-cultural aspect and the grammatical aspect of Balinese.
Ketut Artawa
7. Balinese Language by I. M. Terima, 2003
- Nice article on Balinese grammar, pronunciation, politeness levels and lexicography.
8. バリ語教室 (18 уроков балийского на японском языке)
9. バリ語講座 (3 урока на японском языке с диалогами)
10. Practical Balinese by G. Spitzing, 2002
11. Dictionary of Balinese - English by C. Clyde Barber (1979)