Беларуская народная кераміка. Рынка
Распавяду сёння пра вельмі цікавы і незвычайны сваёю формаю ганчарны выраб - рынку. Але незвычайнасць гэтая толькі на першы погляд, калі высветліш прызначэнне вырабу, то здзіўленне формаю знікае - усе так дасканала і рацыянальна задумана.
Ці не нагадвае вам яна нейкую іншапланетную лятаючую талерку?:)
РЫ̀НКА, керамічны выраб для прыгатавання (смажання) ежы .
Паходжанне назвы. Згодна з Энцыклапедыяй этнаграфіі, рынка атрымала назву ад старажытна-нямецкага Rina (трохногі гліняны гаршчок, тыгель).
Гістарычная даведка. Рынка мела значнае распаўсюджванне на Беларусі і з’яўлялася вырабам, характэрным як для гарадскога, так і для местачковага ганчарства. Яна добра знаёмая па археалагічных матэрыялах позняга сярэднявечча і ўспамінаецца ў гэты час ў архіўных крыніцах. Згодна з уставамі беларускіх цахоў XVII ст., рынка была адным з вырабаў, які чаляднік павінен быў зрабіць дзеля сдачы экзамена на званне майстра. Гэта сведчыць аб важным значэнні пасудзіны ў асартыменце ганчарных вырабаў і ў побыце гарадскога насельніцтва. Па свайму паходжанню рынка звязана з заходнееўрапейскай керамікай і ў сярэднявеччы арэал яе вытворчасці ахопліваў землі да захаду і поўдня Беларусі.
Асаблівасці формы. Рынка ўяўляе сабою круглую ў дыяметры на трох ножках гліняную пасудзіну для смажання страў у печы.
Пры параўнанні посуду дадзенага тыпу з звычайнымі глінянымі пражэльнікамі легка заўважыць, што ён меў шэраг канструктыўна-функцыянальных пераваг. Прычым найбольш важным элементам былі ножкі, дзякуючы якім дно рынкі прыўздымалася на пэўную адлегласць над подам печы. Гэта дазваляла размяшчаць пад рынкай гарачыя вуглі і больш эфектыўна награваць яе знізу, а таксама ставіць на стол, не пэцкаючы паверхні стала. Такім чынам, з практычнага боку форма рынкі з’яўляецца больш выгоднай, а з мастацкага - стварае арыгінальны сілуэт.
Па памерах і форме выдзяляюць 2 разнавіднасці рынак:
Дзяржальны выраблялі цыліндрычнымі ці раструбападобнымі рознай дліны. Прымацоўваліся яны да края венчыка ці трохі ніжэй, гарызантальна ці пад невялікім вуглом да тулава.
Асаблівасці вырабу і дэкору. На Беларусі першыя непаліваныя рынкі, вылепленыя на ручным ганчарным крузе, датуюцца ХV ст. У XVI-XVIII стст. рынкі фармавалі на нажыным крузе (ножкі ляпілі асобна), унутраную паверхню звычайна пакрывалі зялёнай ці карычневай палівай. Значна радзей рынкі былі паліваныя цалкам. Сустракаліся і чорназадымленыя, і гартаваныя вырабы. Звонку рынкі часам упрыгожвалі штампаваным сеткавым арнаментам ці з дапамогай шматраднага грабеньчыка. Таксама ужываліся іншыя тэхнікі рэльефнага аздаблення - пальцавыя зашчыпы і адбіткі, карбоўка (тэхніка накату) па і над венцам.
Учора і сёння. Са з’яўленнем фаерачных печаў вытворчасць рынак паступова заняпала, замест іх з’явіліся пражэльнікі з плоскім донцам без ножак. А у канцы ХІХ ст. і пражэльнікі, і рынкі былі выцеснены больш практычнымі вырабамі з металу. Вытворчасць рынак адзначана да сярэдзіны ХХ ст. толькі ў Поразава Свіслацкага района, але па некатарых звестках, іх фармавалі у канцы ХІХ - пачатку ХХ ст. таксама у Пружанах і Гарадной. У наш час рынкі таксама цалкам выйшлі з ужытку, акрамя таго, сярод асартыменту вырабаў, якія прапаноўваюць сённяшнія рамеснікі і ганчары, рынка - даволі рэдкая з’ява. У інтэрнэце ўвогуле даволі цяжка знайсці якія-небудзь звесткі аб гэтым ганчарным вырабе. Але ж, на мае меркаванне, рынка мае права на існаванне і зараз: гэта можа быць цудоўны дэкаратыўны выраб-упрыгожванне інтэр’еру, можа ужывацца ў якасці посуду для сервіроўкі ці захоўвання цукерак, печыва, ягад і фруктаў ( у залежнасці ад памераў), а таксама рынка можа ўжывацца па свайму непасрэднаму прызначэнню.
Ці не нагадвае вам яна нейкую іншапланетную лятаючую талерку?:)
РЫ̀НКА, керамічны выраб для прыгатавання (смажання) ежы .
Паходжанне назвы. Згодна з Энцыклапедыяй этнаграфіі, рынка атрымала назву ад старажытна-нямецкага Rina (трохногі гліняны гаршчок, тыгель).
Гістарычная даведка. Рынка мела значнае распаўсюджванне на Беларусі і з’яўлялася вырабам, характэрным як для гарадскога, так і для местачковага ганчарства. Яна добра знаёмая па археалагічных матэрыялах позняга сярэднявечча і ўспамінаецца ў гэты час ў архіўных крыніцах. Згодна з уставамі беларускіх цахоў XVII ст., рынка была адным з вырабаў, які чаляднік павінен быў зрабіць дзеля сдачы экзамена на званне майстра. Гэта сведчыць аб важным значэнні пасудзіны ў асартыменце ганчарных вырабаў і ў побыце гарадскога насельніцтва. Па свайму паходжанню рынка звязана з заходнееўрапейскай керамікай і ў сярэднявеччы арэал яе вытворчасці ахопліваў землі да захаду і поўдня Беларусі.
Асаблівасці формы. Рынка ўяўляе сабою круглую ў дыяметры на трох ножках гліняную пасудзіну для смажання страў у печы.
Пры параўнанні посуду дадзенага тыпу з звычайнымі глінянымі пражэльнікамі легка заўважыць, што ён меў шэраг канструктыўна-функцыянальных пераваг. Прычым найбольш важным элементам былі ножкі, дзякуючы якім дно рынкі прыўздымалася на пэўную адлегласць над подам печы. Гэта дазваляла размяшчаць пад рынкай гарачыя вуглі і больш эфектыўна награваць яе знізу, а таксама ставіць на стол, не пэцкаючы паверхні стала. Такім чынам, з практычнага боку форма рынкі з’яўляецца больш выгоднай, а з мастацкага - стварае арыгінальны сілуэт.
Па памерах і форме выдзяляюць 2 разнавіднасці рынак:
- плыткія- глыбінёй 3-6 см, з дыяметрам венца 16-21 см, ножкамі вышынёй 4-7 см і полым дзяржальнам, у якое ўстаўлялася драўляная ручка. Такая рынка вядомая па матэрыялам раскопак Лідскага замку.
- глыбокія - глыбінёй 10-13 см, з дыяметрам венца 34 см, ножкамі да 10 см і з дзвюма петлепадобнымі ручкамі. Такі від рынак фармавалі на аснове макотры.
Дзяржальны выраблялі цыліндрычнымі ці раструбападобнымі рознай дліны. Прымацоўваліся яны да края венчыка ці трохі ніжэй, гарызантальна ці пад невялікім вуглом да тулава.
Асаблівасці вырабу і дэкору. На Беларусі першыя непаліваныя рынкі, вылепленыя на ручным ганчарным крузе, датуюцца ХV ст. У XVI-XVIII стст. рынкі фармавалі на нажыным крузе (ножкі ляпілі асобна), унутраную паверхню звычайна пакрывалі зялёнай ці карычневай палівай. Значна радзей рынкі былі паліваныя цалкам. Сустракаліся і чорназадымленыя, і гартаваныя вырабы. Звонку рынкі часам упрыгожвалі штампаваным сеткавым арнаментам ці з дапамогай шматраднага грабеньчыка. Таксама ужываліся іншыя тэхнікі рэльефнага аздаблення - пальцавыя зашчыпы і адбіткі, карбоўка (тэхніка накату) па і над венцам.
Учора і сёння. Са з’яўленнем фаерачных печаў вытворчасць рынак паступова заняпала, замест іх з’явіліся пражэльнікі з плоскім донцам без ножак. А у канцы ХІХ ст. і пражэльнікі, і рынкі былі выцеснены больш практычнымі вырабамі з металу. Вытворчасць рынак адзначана да сярэдзіны ХХ ст. толькі ў Поразава Свіслацкага района, але па некатарых звестках, іх фармавалі у канцы ХІХ - пачатку ХХ ст. таксама у Пружанах і Гарадной. У наш час рынкі таксама цалкам выйшлі з ужытку, акрамя таго, сярод асартыменту вырабаў, якія прапаноўваюць сённяшнія рамеснікі і ганчары, рынка - даволі рэдкая з’ява. У інтэрнэце ўвогуле даволі цяжка знайсці якія-небудзь звесткі аб гэтым ганчарным вырабе. Але ж, на мае меркаванне, рынка мае права на існаванне і зараз: гэта можа быць цудоўны дэкаратыўны выраб-упрыгожванне інтэр’еру, можа ужывацца ў якасці посуду для сервіроўкі ці захоўвання цукерак, печыва, ягад і фруктаў ( у залежнасці ад памераў), а таксама рынка можа ўжывацца па свайму непасрэднаму прызначэнню.