Հոբ. Ի՞նչ եմ արել, որ պատժում ես:
Արդյո՞ք այն ամենն, ինչ ունես, քո վաստակածն է:
Արդյո՞ք այն, ինչ կա շուրջդ, հետևանքն է քո սեփական կյանքի, արարքների, սկզբունքների:
Ու վերջին հաշվով, ո՞վ ես դու, մարդ, ո՞րն է կյանքիդ նպատակը:
Do ut des
Կար մի մարդ Ավսիդ քաղաքում որի անունը Յոբ էր։ Ճշմարտախօս էր ու անարատ, արդար էր ու աստուածապաշտ, ամէն տեսակի չար ու մեղավոր գործերից հեռու:
Բազմազավակ էր, հարուստ և առողջ: Չէ որ վաստակել էր այս ամենը: Իր արդարությամբ նախևառաջ:
Հոբի տիեզերքը ամուր է , հստակ ու անխորտակելի: Աստծունը՝ աստծուն, մարդունը՝ մարդուն: Տվել է ու տալիս է. ափը առատ՝ որբին և որբևայրուն, ճանապարհորդին ու օտարականին: Միտքը արթուն, խիղճը՝ մաքուր, հոգին՝ հանգիստ ու անխռով:
Միթէ Յոբը ձրի՞ է պաշտում Տիրոջը
Կուլիսներից այն կողմ պարզ մի վեճ է, կուլիսներից այս կողմ՝ անտեղյակ ու իներտ վիճակում ապրող Հոբը: Կուլիսներից այն կողմ որոշում են, որ Հոբի վարձքը պիտի առնվի նրանից: Եվ մեկը մյուսի հետևից բեմից հեռացնում են նախկին գլխավոր դերակատարներին՝ ունեցվածքը, զավակներին, առողջությունը:
Մեկը մյուսի հետևից տանում են այն, ինչի համար մարդու սիրտը ցավում է, հանուն ինչի նա ապրում է, ինչը նրա կյանքին իմաստ է տալիս:
Կուլիսներից այն կողմ ուզում են տեսնել, թե այդ ամենից զատ, մարդն ի՞նչ ունի:
Իսկ կուլիսներից այս կողմ...
Calamitas
"Ի՞նչ եմ արել, որ պատժում ես": Մոխիրը գլխին ու ապականված մարմնով, հոգում՝ քաոս ու ճգնաժամ:
"Ի՞նչ եմ արել":
"Իմ հոգին հանում ես դու ինձնից, մարմնիցս՝ շունչը իմ, մահուանից՝ կեանքը իմ։ Քանի որ յաւիտեան չեմ ապրի, թող որ ես համբերող միշտ լինեմ։ Հեռո՛ւ կաց դու ինձնից, քանի որ իզուր է կեանքը իմ"
"Հեռու կաց, չեմ հասկանում քեզ..."
Ab exterioribus ad interiora
Այնինչ…
Ուրախ լեր, Հոբ:
Աստված որոշել է, որ դու իրենն ես անվարձահատույց:
Նա քեզ ճորտից ու ծառայից վեր է բարձրացրել:
Բայց արդյո՞ք դու՝ որդեկորույս, վերքերով պատված ու կոտրված Հոբդ, հասկանում ես դա, կամ ի վիճակի ես հասկանալ:
Рost hoc ergo propter hoc
Մարդն իր արահետը բարակ է գցում: Այդքան է կարողությունը: Եվ դեռ հազարամյակներ առաջ փորձել է իր արահետին հստակ սահմաններ տալ. Աջ կգնաս, ձախ կգնաս, ուղիղ կգնաս… Կօրհնվես ու կպատժվես:
Մոգության տեսակ է սա. արդարությունն ու օրինապաշտությունը քո և դժբախտության միջև պատնեշ դարձնելը: Սեփական աստվածավախության՝ որպես անառիկ բերդի մեջ պատսպարվելը: Երկրային հատուցում պահանջելը: Ես արդար եմ, վարձատրեք ինձ:
Մենք մեր ծեսը - երկինքն իր անձրևը - երկիրն իր պտուղը:
Մենք մեր մեղքը - երկինքն իր պատիժը:
Բայց արի ու տես, որ կյանքը քո ծեսերը, պատնեշներն ու բերդերը արհամարհում է: Մի զարկով, մի շնչով, մի քայլով: Տալիս անցնում է, իսկ դու մնում ես մոխիրը գլխիդ ավերակների վրա:
Ինչու՞:
Ինչու՞ է մեկը առողջ, գեղեցիկ ու երջանիկ, մյուսը՝ դժբախտ, հիվանդ ու տգեղ: Ինչու՞ անմեղ մեկը մահացավ ջահել, իսկ ամբարիշտն ապրեց երկար ու բախտավոր: Գաղտնիքը, բանալին ո՞րն է:
Ես հետ եմ քաշվում..
Շումերական մի պոեմ է պահպանվել, "Մարդն ու իր աստվածը" (Ք.ա. II հազարամյակի սկիզբ): Շփոթված ու մոլորված մարդը փորձում է հասկանալ, ինչո՞ւ է Աստված պատժում իրեն:
Մտամոլոր խորհում եմ,
Բայց չեմ տեսնում, թե ո՞րն է մեղքս...
Մսուրքից եզներ բերեցի
Ու փարախից ոչխարներ
Ինչ որ ունեմ, քեզ տվեցի, - հիշեցնում է մեկ ուրիշը
Իսկ դու ինձ տապալել ես,
Ինչպես նրան, ով իր աստծուն աղոթքով չի փառաբանում
Ինչպես նրան, ով իր աստվածուհուն հացկերույթի ժամանակ չի պատվում
Ինչպես նրան, ում շրթունքները մոռացել են աղոթքն ու խնդրանքը
Ով անհոգաբար մոռացել է տիրոջը
Ահա այսպես դու ինձ տապալել ես..., - աղաղակում է երրորդը
Միգուցե՞ չես տեսնում մեղքդ, միգուցե՞ մեղքեր կան, որոնք չենք ներվում, միգուցե՞...
Մոր արգանդից ոչ մի մանուկ անարատ չէ,
Չկա գեթ մեկ արդար այս աշխարհում...
"Բաբելոնյան թեոդիցեայի" (Ք.ա. XIII դար) հերոսն ավելի հեռու է գնում.
"Ով Աստծուն չի փնտրում, նա է հաջողակ,
Խաբեբաները բարձունքում են, ես՝ ստորացված"
Հասկանալ աստվածներին անհնար է, և մարդուն տրված չէ բացահայտել անարդարության գաղտնիքը.
"Տեսա մի բան, որն ինձ համար նախանշան դարձավ,
Ես հետ եմ քաշվում..."
Audiatur et altera pars
Ահա և Հոբը, ինչպես և շատ շատերը իրենից առաջ, դատի է դուրս եկել և աղաղակում է իր արդարության մասին.
Երանի մէկը պաշտպան կանգնի ինձ Տիրոջ յանդիման, ինչպէս որ մարդը՝ իր ընկերոջը։
Եվ ավելի սաստիկ, ավելի հանդուգն.
Եթէ ձիւնով իսկ լուացուէիու ձեռքերս էլ օշնանով մաքրէի,
դարձեալ սաստիկ աղտեղութեամբ կը ներկէիր ինձ՝ պատմուճանս իմ աչքերին զազրելի դարձնելով.
քանզի դու մարդ չես ինձ նման, որի հետ դատ անէի ես, եւ որպէս հաւասար դատաստանի գայինք։
Ո՜ւր է թէ մի միջնորդ լինէր, դիմացս գար ու դատ անէր երկուսիս միջեւ։
Նա անպայման կը հեռացնէր ինձանից խարազանը, եւ դրա ահն ինձ չէր սարսափեցնի.
էլ չէի վախենայ, այլ կը խօսէի. բայց գիտեմ, որ այդպէս չէ. որ ինքս մենակ եմ տանջւում։
Հոբը, ոտքի տակ տալով տիեզերական կանոնները, փորձում է մեկ կշեռքի վրա տեղավորել գերբնականն ու մարդկայինը, երկնային ու երկրայինը: Ու կշեռքի նժարին շպրտում է իր արդարությունը, որպես որոշիչ փաստարկ, որպես իր անմեղության ապացույց: Այնինչ...
Արդ, եթէ արդար ես, ի՞նչ ես տալու Նրան…
Արդյո՞ք քո վերջավոր ու սահմանափակ արդարությունը գին ունի: Արդյո՞ք Աստված ստեղծել է քեզ լոկ այն խեղճ ու կրակ նպատակի համար, որ դու ապրես արդար, անմեղ, օրհնված, իմա՝ կուշտ ու ապահով: Միգուցե՞ նա քեզ հետ կապված այլ նպատակներ ունի:
Միգուցե՞ նրան պետք է քո հոգին՝ երկրային ծանրաքարերիցդ՝ ունեցվածքիցդ, զավակներիցդ ու մարմնիցդ անջատ ու դուրս:
Այն, ինչ պատահեց Հոբին, հետագայում կդառնա օրինաչափություն մարգարեների, իսկ շատ ավելու ուշ՝ առաքյլաների համար: Աստծո ընտրյալ մարգարեների՝ տառապանքով, տանջանքով ու անարգանքով լեցուն ճակատագրերն այնքան տարբեր են Նոյի, Աբրահամի ու Դավթի ճակատագրերից: Բայց չէ որ նրանք բոլորն էլ ընտրյալներ են: Բայց արդյոք նրանց կյանքը որևէ կերպ տեղավորվում է երկրային հատուցման բանաձևի մեջ:
Վա՜յ ինձ, վա՜յ ինձ, մա՛յր իմ. իբրեւ ո՞ւմ ծնեցիր ինձ. իբրեւ մի մարդո՞ւ, որին երկրում ամենուրեք դատափետել են, քաշքշել դատարան։ Ո՛չ ես եմ ինչ-որ բան պարտք, ո՛չ էլ ուրիշն է ինձ որեւէ բան պարտք, բայց ինձ անիծողներից իմ ուժն սպառուեց...
Մարգարեների կյանքն ամբողջությամբ ջարդ ու փշուր է անում երկրային հատուցման գաղափարը. միթե՞ մարգարեներից արդար կար որևէ մեկը: Բայց ո՞վ կուզենար ապրել այնպես, ինչպես մարգարեները: Ամուսնանալ անբարո կնոջ հետ կամ ողջ կյանքում կրել ամուսնանալու և զավակ ունենալու արգելքը, վտարվել համայնքից, ծաղր ու ծանակի առարկա դառնալ, տարիներով լինել հիվանդ, անոթի ու անօթևան... Ո՞վ կուզենար Աստծո այդօրինակ սիրուն արժանանալ...
Այնինչ Երեմիան, Եզեկիելն ու Օսիան համագործակից են Աստծուն: Նրա կամքը երկրի վրա իրականացնողները: Եվ ըստ այդմ էլ դուրս են բոլոր ժամանակներում զորավոր համայնքից և վեր են:
Հոբը այս կարևոր փոփոխությունների նախակարապետն է: Ավանդական համայնական կարծրատիպերի քայքայման սկիզբը: Մարդկային հոգու զարգացման նոր պարույրի նախանշանը:
Բայց այդ նորը գալիս է նրա ցավի, նրա կորուստների, նրա տառապանքների գնով:
Դառը, դաժան ու սոսկալի փորձություն:
Մարդ արարած, երբ կտեսնես մեկին դժբախտ, մոլորված ու հուսահատ, մոռացիր post hoc ergo propter hoc-ը, դու չգիտես, թե երկնքում ինչ է կատարվում:
Մարդ արարած, մի դժգոհիր, երբ գլխիդ անհասկանալի դառնություններ կթափվեն. երկինքը քեզ ընկեր է դարձնում:
Մի վհատվիր, մարդ արարած, դու չգիտես, թե հոգուդ խորքում ինչ ուժեր են նիրհում:
Պինդ եղիր, մարդ արարած:
Եթե կարող ես, իհարկե..
Արդյո՞ք այն, ինչ կա շուրջդ, հետևանքն է քո սեփական կյանքի, արարքների, սկզբունքների:
Ու վերջին հաշվով, ո՞վ ես դու, մարդ, ո՞րն է կյանքիդ նպատակը:
Do ut des
Կար մի մարդ Ավսիդ քաղաքում որի անունը Յոբ էր։ Ճշմարտախօս էր ու անարատ, արդար էր ու աստուածապաշտ, ամէն տեսակի չար ու մեղավոր գործերից հեռու:
Բազմազավակ էր, հարուստ և առողջ: Չէ որ վաստակել էր այս ամենը: Իր արդարությամբ նախևառաջ:
Հոբի տիեզերքը ամուր է , հստակ ու անխորտակելի: Աստծունը՝ աստծուն, մարդունը՝ մարդուն: Տվել է ու տալիս է. ափը առատ՝ որբին և որբևայրուն, ճանապարհորդին ու օտարականին: Միտքը արթուն, խիղճը՝ մաքուր, հոգին՝ հանգիստ ու անխռով:
Միթէ Յոբը ձրի՞ է պաշտում Տիրոջը
Կուլիսներից այն կողմ պարզ մի վեճ է, կուլիսներից այս կողմ՝ անտեղյակ ու իներտ վիճակում ապրող Հոբը: Կուլիսներից այն կողմ որոշում են, որ Հոբի վարձքը պիտի առնվի նրանից: Եվ մեկը մյուսի հետևից բեմից հեռացնում են նախկին գլխավոր դերակատարներին՝ ունեցվածքը, զավակներին, առողջությունը:
Մեկը մյուսի հետևից տանում են այն, ինչի համար մարդու սիրտը ցավում է, հանուն ինչի նա ապրում է, ինչը նրա կյանքին իմաստ է տալիս:
Կուլիսներից այն կողմ ուզում են տեսնել, թե այդ ամենից զատ, մարդն ի՞նչ ունի:
Իսկ կուլիսներից այս կողմ...
Calamitas
"Ի՞նչ եմ արել, որ պատժում ես": Մոխիրը գլխին ու ապականված մարմնով, հոգում՝ քաոս ու ճգնաժամ:
"Ի՞նչ եմ արել":
"Իմ հոգին հանում ես դու ինձնից, մարմնիցս՝ շունչը իմ, մահուանից՝ կեանքը իմ։ Քանի որ յաւիտեան չեմ ապրի, թող որ ես համբերող միշտ լինեմ։ Հեռո՛ւ կաց դու ինձնից, քանի որ իզուր է կեանքը իմ"
"Հեռու կաց, չեմ հասկանում քեզ..."
Ab exterioribus ad interiora
Այնինչ…
Ուրախ լեր, Հոբ:
Աստված որոշել է, որ դու իրենն ես անվարձահատույց:
Նա քեզ ճորտից ու ծառայից վեր է բարձրացրել:
Բայց արդյո՞ք դու՝ որդեկորույս, վերքերով պատված ու կոտրված Հոբդ, հասկանում ես դա, կամ ի վիճակի ես հասկանալ:
Рost hoc ergo propter hoc
Մարդն իր արահետը բարակ է գցում: Այդքան է կարողությունը: Եվ դեռ հազարամյակներ առաջ փորձել է իր արահետին հստակ սահմաններ տալ. Աջ կգնաս, ձախ կգնաս, ուղիղ կգնաս… Կօրհնվես ու կպատժվես:
Մոգության տեսակ է սա. արդարությունն ու օրինապաշտությունը քո և դժբախտության միջև պատնեշ դարձնելը: Սեփական աստվածավախության՝ որպես անառիկ բերդի մեջ պատսպարվելը: Երկրային հատուցում պահանջելը: Ես արդար եմ, վարձատրեք ինձ:
Մենք մեր ծեսը - երկինքն իր անձրևը - երկիրն իր պտուղը:
Մենք մեր մեղքը - երկինքն իր պատիժը:
Բայց արի ու տես, որ կյանքը քո ծեսերը, պատնեշներն ու բերդերը արհամարհում է: Մի զարկով, մի շնչով, մի քայլով: Տալիս անցնում է, իսկ դու մնում ես մոխիրը գլխիդ ավերակների վրա:
Ինչու՞:
Ինչու՞ է մեկը առողջ, գեղեցիկ ու երջանիկ, մյուսը՝ դժբախտ, հիվանդ ու տգեղ: Ինչու՞ անմեղ մեկը մահացավ ջահել, իսկ ամբարիշտն ապրեց երկար ու բախտավոր: Գաղտնիքը, բանալին ո՞րն է:
Ես հետ եմ քաշվում..
Շումերական մի պոեմ է պահպանվել, "Մարդն ու իր աստվածը" (Ք.ա. II հազարամյակի սկիզբ): Շփոթված ու մոլորված մարդը փորձում է հասկանալ, ինչո՞ւ է Աստված պատժում իրեն:
Մտամոլոր խորհում եմ,
Բայց չեմ տեսնում, թե ո՞րն է մեղքս...
Մսուրքից եզներ բերեցի
Ու փարախից ոչխարներ
Ինչ որ ունեմ, քեզ տվեցի, - հիշեցնում է մեկ ուրիշը
Իսկ դու ինձ տապալել ես,
Ինչպես նրան, ով իր աստծուն աղոթքով չի փառաբանում
Ինչպես նրան, ով իր աստվածուհուն հացկերույթի ժամանակ չի պատվում
Ինչպես նրան, ում շրթունքները մոռացել են աղոթքն ու խնդրանքը
Ով անհոգաբար մոռացել է տիրոջը
Ահա այսպես դու ինձ տապալել ես..., - աղաղակում է երրորդը
Միգուցե՞ չես տեսնում մեղքդ, միգուցե՞ մեղքեր կան, որոնք չենք ներվում, միգուցե՞...
Մոր արգանդից ոչ մի մանուկ անարատ չէ,
Չկա գեթ մեկ արդար այս աշխարհում...
"Բաբելոնյան թեոդիցեայի" (Ք.ա. XIII դար) հերոսն ավելի հեռու է գնում.
"Ով Աստծուն չի փնտրում, նա է հաջողակ,
Խաբեբաները բարձունքում են, ես՝ ստորացված"
Հասկանալ աստվածներին անհնար է, և մարդուն տրված չէ բացահայտել անարդարության գաղտնիքը.
"Տեսա մի բան, որն ինձ համար նախանշան դարձավ,
Ես հետ եմ քաշվում..."
Audiatur et altera pars
Ահա և Հոբը, ինչպես և շատ շատերը իրենից առաջ, դատի է դուրս եկել և աղաղակում է իր արդարության մասին.
Երանի մէկը պաշտպան կանգնի ինձ Տիրոջ յանդիման, ինչպէս որ մարդը՝ իր ընկերոջը։
Եվ ավելի սաստիկ, ավելի հանդուգն.
Եթէ ձիւնով իսկ լուացուէիու ձեռքերս էլ օշնանով մաքրէի,
դարձեալ սաստիկ աղտեղութեամբ կը ներկէիր ինձ՝ պատմուճանս իմ աչքերին զազրելի դարձնելով.
քանզի դու մարդ չես ինձ նման, որի հետ դատ անէի ես, եւ որպէս հաւասար դատաստանի գայինք։
Ո՜ւր է թէ մի միջնորդ լինէր, դիմացս գար ու դատ անէր երկուսիս միջեւ։
Նա անպայման կը հեռացնէր ինձանից խարազանը, եւ դրա ահն ինձ չէր սարսափեցնի.
էլ չէի վախենայ, այլ կը խօսէի. բայց գիտեմ, որ այդպէս չէ. որ ինքս մենակ եմ տանջւում։
Հոբը, ոտքի տակ տալով տիեզերական կանոնները, փորձում է մեկ կշեռքի վրա տեղավորել գերբնականն ու մարդկայինը, երկնային ու երկրայինը: Ու կշեռքի նժարին շպրտում է իր արդարությունը, որպես որոշիչ փաստարկ, որպես իր անմեղության ապացույց: Այնինչ...
Արդ, եթէ արդար ես, ի՞նչ ես տալու Նրան…
Արդյո՞ք քո վերջավոր ու սահմանափակ արդարությունը գին ունի: Արդյո՞ք Աստված ստեղծել է քեզ լոկ այն խեղճ ու կրակ նպատակի համար, որ դու ապրես արդար, անմեղ, օրհնված, իմա՝ կուշտ ու ապահով: Միգուցե՞ նա քեզ հետ կապված այլ նպատակներ ունի:
Միգուցե՞ նրան պետք է քո հոգին՝ երկրային ծանրաքարերիցդ՝ ունեցվածքիցդ, զավակներիցդ ու մարմնիցդ անջատ ու դուրս:
Այն, ինչ պատահեց Հոբին, հետագայում կդառնա օրինաչափություն մարգարեների, իսկ շատ ավելու ուշ՝ առաքյլաների համար: Աստծո ընտրյալ մարգարեների՝ տառապանքով, տանջանքով ու անարգանքով լեցուն ճակատագրերն այնքան տարբեր են Նոյի, Աբրահամի ու Դավթի ճակատագրերից: Բայց չէ որ նրանք բոլորն էլ ընտրյալներ են: Բայց արդյոք նրանց կյանքը որևէ կերպ տեղավորվում է երկրային հատուցման բանաձևի մեջ:
Վա՜յ ինձ, վա՜յ ինձ, մա՛յր իմ. իբրեւ ո՞ւմ ծնեցիր ինձ. իբրեւ մի մարդո՞ւ, որին երկրում ամենուրեք դատափետել են, քաշքշել դատարան։ Ո՛չ ես եմ ինչ-որ բան պարտք, ո՛չ էլ ուրիշն է ինձ որեւէ բան պարտք, բայց ինձ անիծողներից իմ ուժն սպառուեց...
Մարգարեների կյանքն ամբողջությամբ ջարդ ու փշուր է անում երկրային հատուցման գաղափարը. միթե՞ մարգարեներից արդար կար որևէ մեկը: Բայց ո՞վ կուզենար ապրել այնպես, ինչպես մարգարեները: Ամուսնանալ անբարո կնոջ հետ կամ ողջ կյանքում կրել ամուսնանալու և զավակ ունենալու արգելքը, վտարվել համայնքից, ծաղր ու ծանակի առարկա դառնալ, տարիներով լինել հիվանդ, անոթի ու անօթևան... Ո՞վ կուզենար Աստծո այդօրինակ սիրուն արժանանալ...
Այնինչ Երեմիան, Եզեկիելն ու Օսիան համագործակից են Աստծուն: Նրա կամքը երկրի վրա իրականացնողները: Եվ ըստ այդմ էլ դուրս են բոլոր ժամանակներում զորավոր համայնքից և վեր են:
Հոբը այս կարևոր փոփոխությունների նախակարապետն է: Ավանդական համայնական կարծրատիպերի քայքայման սկիզբը: Մարդկային հոգու զարգացման նոր պարույրի նախանշանը:
Բայց այդ նորը գալիս է նրա ցավի, նրա կորուստների, նրա տառապանքների գնով:
Դառը, դաժան ու սոսկալի փորձություն:
Մարդ արարած, երբ կտեսնես մեկին դժբախտ, մոլորված ու հուսահատ, մոռացիր post hoc ergo propter hoc-ը, դու չգիտես, թե երկնքում ինչ է կատարվում:
Մարդ արարած, մի դժգոհիր, երբ գլխիդ անհասկանալի դառնություններ կթափվեն. երկինքը քեզ ընկեր է դարձնում:
Մի վհատվիր, մարդ արարած, դու չգիտես, թե հոգուդ խորքում ինչ ուժեր են նիրհում:
Պինդ եղիր, մարդ արարած:
Եթե կարող ես, իհարկե..