7 міжваенных будынкаў Мінска, якія не захаваліся да нашага часу
Мінск, як сталіца Беларускай ССР, актыўна забудоўваўся ў міжваенны час. Ўзводзіліся ўрадавыя, грамадскія і жылыя пабудовы. Шматлікія будынкі той эпохі захаваліся і сёння з'яўляюцца архітэктурнымі славутасцямі Мінска. Але не ўсё пабудаванае ў 1920-я і 1930-я гады дайшло да нашых дзён у цэласці. Вайна і пасляваеннае пераўладкаванне сталіцы Беларусі не пашкадавалі не толькі гістарычныя архітэктурныя помнікі мінулых стагоддзяў але і будынкі, якія былі гонарам першых пяцігодак маладой савецкай рэспублікі.
1. Нервовая клініка
Будынак інстытута фізіятрыі і артапедыі, у якім таксама размяшчалася мінская клініка электраводалячэння (пазней нервовая клініка), быў пабудаваны ў 1924 годзе па праекце архітэктара С.Гайдукевіча на вуліцы Валадарскага.
Гэта быў адзін з першых будынкаў медыцынскага характару, збудаваных у Мінску пасля рэвалюцыі. Праўда, трапіць у клініку мог далёка не кожны ахвочы - падлячыць расхістаныя нервы моднай у тыя гады электрычнасцю тут мелі права толькі партыйныя босы і савецкія чыноўнікі. У 1930-я гады будынак нервовай лячэбніцы быў пашыраны - дабудаваны трэці паверх.
У вайну будынак цалкам выгарэў і быў знесены ў першыя пасляваенныя гады. Размяшчалася клініка прыкладна ў тым месцы, дзе зараз размяшчаецца крама «Глобус» на вуліцы Валадарскага.
2. Клуб металістаў
Адным з напрамкаў грамадскага жыцця, якім ушчыльную займаліся савецкія ўлады, была арганізацыя вольнага часу пралетарыяту. У 1920-я гады разгарнулася масавае будаўніцтва клубаў рабочых. Па ўсёй БССР іх было пабудавана некалькі дзесяткаў, у тым ліку і чатыры ў сталіцы. Будынак з вялікай актавай залай і прасторнымі светлымі памяшканнямі для культмасавых мерапрыемстваў - мінскі клуб металістаў - быў узведзены на вуліцы Універсітэцкай (цяпер - вул. Кірава) у Мінску ў канцы 1920-х гадоў. Для будаўніцтва быў абраны праект архітэктара А.Васільева, выкананы ў стылі канструктывізму.
Мінскі клуб не перажыў вайну, але яго брат-блізнюк - клуб металістаў, пабудаваны ў Віцебску на узбярэжжы Дзвіны, захаваўся да нашых дзён. На жаль, будынак быў доўгія гады закінуты і зараз знаходзіцца ў жаласным стане.
Мінскі клуб металістаў размяшчаўся на вуліцы Кірава ў раёне стадыёна «Дынама» проста насупраць пабудаванага ўжо пасля вайны будынка міністэрства сельскай гаспадаркі. Зараз на яго месцы размяшчаецца сквер.
3. Клуб харчавікоў
Клуб харчавікоў (пазней перайменаваны ў клуб ім. Сталіна), гэтак жа як і клуб металістаў, быў пабудаваны ў другой палове 1920-х гадоў - у час росквіту савецкага канструктывізму. Будынак з шматлікімі памяшканнямі свабоднай планіроўкі і вялікай глядзельнай залай размяшчалася ў гістарычным цэнтры Мінска - на скрыжаванні вуліц Камсамольскай і Інтэрнацыянальнай. Нягледзячы на даволі сціснутыя ўмовы і вялікі маштаб будынка архітэктар А.Бураў пастараўся ўпісаць клуб у навакольную забудову, не пашкодзіўшы суседнія гістарычныя будынкі. Да пары да часу засталіся на сваіх месцах былы Праабражэнскі манастыр і Праабражэнская царква (іх знясуць ўжо пасля вайны).
За гады эксплуатацыі будынак клуба не раз зведаў змены. Крылы былі павялічаныя на паверх, ля галоўнай ўваходнай зоны з'явілася капітальная загарадзь. Першапачатковы выгляд клуба харчавікоў можна ўбачыць на сучаснай графічнай рэканструкцыі будынка, выкананай дызайнерамі Ю. Жуцяевым і І. Палонскім.
Клуб харчавікоў моцна пацярпеў ад бамбардзіровак 1944 года. Пасля вайны на месцы клуба з выкарыстаннем часткі захаваўшыхся канструкцый даваеннага будынка быў узведзены кінатэатр «Перамога».
4. Хімфак БДУ (стары будынак)
Хімічны факультэт у БДУ пачаў сваю працу ў новым будынку ў кастрычніку 1931 года. Корпус хімфака, уваходзіў у цэлы комплекс будынкаў універсітэцкага гарадка БДУ, спраектаваных ў канцы 1920-х гадоў у адзіным канструктывісцкага ключы.
Будынак хімфака адносна цэлым перажыло вайну, быў адноўлены і доўга выкарыстоўваўся для адміністрацыйных патрэб універсітэта, але быў знесены ў пачатку 2000-х без дай прычыны. Сёння на месцы даваеннага ўніверсітэцкага корпуса красуецца газон.
5. Беларуская кантора Дзяржбанка СССР
У 1931 годзе на цэнтральнай вуліцы горада Савецкай было пачата будаўніцтва самага сучаснага на той час банкаўскага будынка ў Мінску. У ім павінна была размясціцца Беларуская кантора (аддзяленне) Дзяржбанка СССР.
Будынак, вытрыманы ў канструктывісцкім стылі, але з лёгкай прымешкай буржуазнага функцыяналізму - банк як-ніяк - стаў упрыгожваннем галоўнай вуліцы беларускай сталіцы.
На жаль, футурыстычны будынак дзяржбанка не прастаяў і 15 год. Разбураны ў вайну ён разам з іншай забудовай вуліцы Савецкай быў знесены пры пашырэнні і рэканструкцыі цэнтральнай транспартнай артэрыі сталіцы. Будучы праспект - візітная картка пасляваеннага Мінска - патрабаваў ахвяр. Будынак дзяржбанка размяшчаўся на месцы пасляваеннага жылога дома насупраць універсама "Цэнтральны".
6. АТС
Яшчэ адным сімвалам сучаснасці і прагрэсу ў міжваенны Мінску стала аўтаматычная тэлефонная станцыя (АТС) на 6000 абанентаў, збудаваная на вуліцы К. Маркса ў 1932 годзе. У 1935 годзе гэта станцыя стала 5-й па ўсім СССР па колькасці зробленых за год тэлефонных перамоваў.
На жаль, сіла прагрэсу не дапамагла будынку АТС ацалець у вогненным віхуры Другой сусветнай. У пасляваенныя гады на месцы разбуранай бамбёжкамі 1944 года станцыі ўзвялі жылы дом.
7. Дом спецыялістаў
Раён перакрыжавання сучасных вуліцы Казлова і праспекта Незалежнасці ў даваенныя гады быў далёкай ускраінай сталіцы. Тым не менш, менавіта тут у 1930-я разгарнулася буйное жыллёвае будаўніцтва. Першым быў узведзены велізарны для Мінска таго часу шасціпавярховы жылы дом архітэктара Н. Макляцовай, пабудаваны ў 1934 годзе на рагу Савецкай і Даўгабродскай (участак якой пазней быў перайменаваны ў вул. Казлова).
Будынак з ліфтамі і шырокімі сутарэннямі прызначаўся для спецыялістаў шматлікіх прамысловых прадпрыемстваў, якія выраслі ў Мінску падчас першых пяцігодак сацыялістычнага будаўніцтва.
Паводле планаў архітэктараў вакол дома спецыялістаў павінны быў вырасці цэлы раён пышных жылых будынкаў для працоўнай эліты Савецкай Беларусі. Гэтыя планы, зноў-такі, парушыла вайна, адной з першых ахвяр якой стаў дом спецыялістаў, які згарэў у чэрвені 1941 года. Яго абгарэлыя абломкі знеслі немцы пасля ўзяцця горада. Пасля вайны на месцы дома спецыялістаў з'явіўся новы жылы дом.
Крыніцы фота: ais.by, luftbild.by, osenenko, “Мінск незнаёмы: 1920-1940” (І.Куркоў, 2002), асабісты архіў П. Растоўцава