Дзве дэвальвацыі на год, а “вертыкаль” нават не нахілілася
13 траўня 2011 года я напісаў пост пад назвай «Дэвальвацыя як сродак захавання ўлады» (нагадаю, што тады яшчэ не была праведзеная нават першая афіцыйная дэвальвацыя беларускага рубля, пасля якой долар стаў каштаваць 5000 рублёў - матэматычна вывераны курс, як казаў намеснік старшыні Нацбанка Тарас Надольны).
Агульны сэнс маіх тагачасных - напаўсур’ёзных, напаўжартаўлівых - разважанняў заключаўся ў тым, што ўладам не трэба баяцца дэвальвацыі (ніякіх народных бунтаў з гэтай нагоды не адбудзецца) і правесці яе трэба як мага хутчэй (каб пазбегнуць яшчэ горшых фінансавых ці ўжо агульнаэканамічных наступстваў).
Ці здзейсніліся мае “прадказанні” і ці прыслухаліся ўлады да маіх “парад”? (Кажу “мае” не таму, што толькі я іх выказваў - прадказальнікаў і дарадцаў у нас багата і без мяне, - а таму, што 13 траўня я іх запісаў у сваім блогу).
- Дэвальвацыя была праведзеная. Праўда, у два этапы, і каб перад летам не трымалі курс рубля (той самы “матэматычны” ад Тараса Надольнага), дык увосень падчас выхаду на адзіную сесію ён бы не споўз на 180% у параўнанні з курсам на 1 студзеня 2011 года.
- Экспарцёры, насамрэч, атрымалі някепскія прыбыткі, бо для замежных пакупнікоў (асабліва з Расіі) кошты на нашыя тавары сталі меншыя. Аднак казаць, што на дэвальвацыі моцна ўзняўся айчынны вытворца (як тое, напрыклад, было ў Расіі пасля дэфолту 1998 года), не выпадае. Справа ў тым, што гэты вытворца моцна залежыць ад імпартных паставак (сыравіна, абсталяванне, энерганосьбіты), чаму ўзняліся амаль ўтрая кошты на многія тавары айчыннай вытворчасці для айчынных жа спажыўцоў.
- Бізнэсоўцы былі незадаволеныя фінансавымі паўмерамі (то бок першай дэвальвацыяй) і ўлетку сталі актыўна выводзіць свае прадпрыемствы за мяжу. Пасля другой дэвальвацыі гэты працэс прыпыніўся, бо зноўку стала зразумела, зыходзячы з якіх лічбаў можна ацэньваць прыбыткі і страты.
- Ні бюджэтнікі, ні тыя работнікі з дзяржаўных прадпрыемстваў, што ствараюць для краіны дададзеную вартасць, не паўсталі супраць уладаў, якія іх абрабавалі. Прычын гэтаму некалькі:
А) няма досведу арганізаціі і правядзення вялікіх страйкаў (не ў межах аднаго прадпрыемства ці цэха, а хоць бы агульнагарадской, калі не нацыянальнай);
Б) страх перад рэпрэсіўнымі дзеяннямі з боку ўлады;
В) адсутнасць яснай альтэрнатывы (маўляў: ну, станем бунтаваць, а дзе мы знойдзем тых, хто дапаможа нам вярнуцца ў адносна багаты 2010 год);
Г) паступовае, хоць і невялікае павышэнне рублёвых зарабкоў у бюджэтнай сферы і значна большае ў вытворчай галіне (асабліва на сталічных прадпрыемствах, адкуль, на думку ўладаў, маглі пачацца непрыемныя для іх падзеі).
5. Беларускага НЭПа пакуль не відаць, але ж нейкія а-ля рынкавыя крокі ўрад усё-ткі робіць: курс рубля вызначаецца попытам і прапановай на валютнай біржы, грошы ў лістападзе ўжо не друкавалі, дзяржпраграмы на 2012 год скарацілі, пра сярэдні заробак у 500, 700 ці 1000 долараў да канца тыдня, месяца, года ці пяцігодкі не гавораць. Праўда, прыватнаму бізнэсу раздаюць адно абяцанкі-цацанкі. Але ж бізнэсоўцы асабліва не абураюцца, апазіцыянераў з прычыны незадаволенасцю ўладай сродкамі не падтрымліваюць, і бяда для многіх з іх не дэвальвацыя і ўнутраныя ўмовы вядзення бізнэсу, а Адзіная эканамічная прастора, бо расійскі і казахстанскі бізнэс значна мацнейшы за айчынны (сувязь паміж палітыкай і эканомікай у нашых бізнэсоўцаў да гэтай пары адна: не лезеш у палітыку - працуеш, палез - і няма бізнэсу; разуменне, што сваім няўдзелам у палітыцы яны і дазваляюць быць усялякім ТС і АЭП, у іх мо й ёсць, аднак дзейнічаць іначай, з палітычным ухілам, яны пакуль не гатовыя).
6. Што тычыцца сацыяльнай арыентаванасці эканомікі, то ў гэтым асаблівых змен не адбылося: Лукашэнка па-ранейшаму гаворыць пра яе, і ягоныя словы па-ранейшаму адпавядаюць рэчаіснасці малой часткай. Так, грошай у доларавым лічэнні на гэтую арыентаванасць стала меней, але шпіталі працуюць, пенсіі (хоць і невялікія) плацяць, на камунальныя паслугі выдаткоўваем каля траціны ад таго, што павінны выдаткоўваць, і г.д. Ільготы былі скасаваныя задоўга да крызісу, а банкам нават было рэкамендавана не налічваць штрафы за пратэрміноўку плацяжоў па крэдытах (асабліва ў тых выпадках, калі крэдыт прывязаны да стаўкі рэфінансавання).
7. Новай журналістыкі пакуль не з’явілася, але ж пра эканоміку (дакладней, пра праблемы ў ёй) на дзяржаўным тэлебачанні сталі гаварыць больш адкрыта.
Здаецца, “пераацаніў” усе свае “прадказанні” і “нарады” і нават больш, чым было неабходна, бо ў самой нататцы ад 13 траўня я абмяжоўваўся выключна палітычнымі прыбыткамі для ўладаў у тым выпадку, калі яны пойдуць на дэвальвацыю, а цяпер трохі патупаў па полі эканамічных аналітыкаў.
Улады мяне не паслухаліся (смех у зале) і правялі дэвальвацыю ў два этапы. Што мы атрымалі ў выніку? Рэйтынг Лукашэнкі ў кастрычніку абрынуўся да 20%! І не дзіва, бо ў верасні пачала працаваць дадатковая сесія на валютна-фондавай біржы, якая і паказала рэальны курс беларускага рубля. 20 кастрычніка асноўная і дадатковая сесіі зніклі і на іх месцы з’явілася адна, курс на якой у першыя дні не нашмат адрозніваўся ад дадатковай. Каб на пачатку лета правялі нармальныя таргі, заснаваныя на суаднясенні попыту і прапановы, то курс бы затрымаўся каля 6000 рублёў за долар, і рэйтынг Лукашэнкі ў кастрычніку быў бы вышэйшым.
Аднак вось прыходзіць снежань - і Лукашэнку, па дадзеных НІСЭПД, гатовыя падтрымаць ужо 25% жыхароў Беларусі (Саннікава - 7%, Някляева - 6%). За два месяцы плюс пяць працэнтаў. Такім тэмпам праз год будзе ўжо 55%. Ну, а ў 2015 годзе, калі адбудуцца чарговыя прэзідэнцкія выбары, Аляксандр Лукашэнка ўвогуле будзе адчуваць сябе вельмі ўпэўнена і ў звароце да нацыі скажа наступныя словы: “Быў я вашым кіраўніком пры 3000 рублёў за долар, быў пры 8500 і 10000, буду і пры 11000, 12000 і г.д., усё залежыць ад таго, як будзе сябе паводзіць рынак”.
Праўда, для Аляксандра Лукашэнкі ёсць і кепская навіна. На пытанне “Каб вы ведалі чалавека, які б мог паспяхова канкураваць з А.Лукашэнкам на наступных прэзідэнцкіх выбарах, вы б прагаласавалі за яго ці за А.Лукашэнку?” рэспандэнты адказалі наступным чынам: за Лукашэнку - 21,7%, за ягонага канкурэнта - 44,6%.
З адказу на апошняе пытанне вынікае дзве задачы: адна - асабіста для Аляксандра Лукашэнкі і яго паплечнікаў - не дапусціць з’яўлення такога канкурэнта (пакуль яны з гэтай задачай спраўляюцца); другая - для палітычна актыўных грамадзян і ўсіх тых, каму надакучыла “беларуская манархія” - знайсці ці выхаваць мацнейшага за Лукашэнку кандыдата на прэзідэнцкую пасаду.
Дзейнасць апазіцыйных палітыкаў і грамадскіх актывістаў у 2011 годзе паказвае, што такая работа па пошуку/выхаванні альбо зусім не вялася, альбо вялася вельмі слаба. Будзем спадзявацца, што прычына гэтай пасіўнасці палягае выключна ў шоку, які мы перажылі пры сутыкненні з рэпрэсіўнай машынай, якую ўлады запусцілі 19.12.2010. Сітуацыяй крызісу апазіцыя не скарысталася - цяпер ёй трэба скарыстацца посткрызіснай стагнацыяй. Ці ёсць у яе шэрагах людзі, здольныя зрабіць гэта? Хочацца верыць, што ёсць. Час пакажа, ці мае гэткая вера пад сабой хоць нейкі грунт.
Ігар Драко, Arche.by (крыніца: belinstitute.eu)